“TINAWANAN NILA AKO SA LOOB NG 12 TAON DAHIL ANG NANAY KO NAMUMULOT NG BASURA — PERO NOONG GRADUATION, ISANG LINYA KO LANG ANG NAGPAIYAK AT NAGPATAYO SA BUONG ESKWELAHAN.”
Ako si Jonas, at kung may isang bagay na hindi ko makakalimutan sa loob ng 12 taon ng pag-aaral ko — ‘yon ay ang pakiramdam ng pagiging pinagtatawanan.
Hindi dahil mahina ako sa klase.
Hindi dahil pasaway ako.
Kundi dahil ang nanay ko… isang basurera.
ANG BATANG AYAW NILANG LAPITAN
Grade 1 ako noong unang beses kong marinig ang mga salitang hindi ko makakalimutan.
“Si Jonas, anak ‘yan ng basurera.”
“Huwag kang lalapit, baka amoy basura ka rin!”
Tawa sila, tawa ng tawa.
At ako? Tahimik lang.
Kasi kahit gusto kong umiyak, alam kong mas masasaktan si Nanay kung maririnig niya.
Tuwing uwian, naghihintay siya sa labas ng school — may dalang kariton, pawisan, pero laging may ngiti.
“Anak, kumusta ang araw mo?”
“Ayos lang po, Nay.”
Hindi ko masabing tinutukso ako araw-araw dahil sa kanya.
Pero tuwing nakikita ko siyang pawisan, nangingitim ang mga kamay, at may hiwa sa braso, lagi kong sinasabi sa sarili ko:
“Balang araw, Nay, hindi na kayo mamumulot ng basura. Ako naman.”
ANG LABINDALAWANG TAON NG PANLALAIT
Lumipas ang mga taon — elementary, high school — pareho pa rin.
Walang gustong umupo sa tabi ko.
Kapag may group work, ako ang laging natitira.
Kapag may class picture, ako ang nasa dulo, halos hindi makita.
Sa bawat tawanan nila, tahimik lang ako.
Pero sa loob ko, nasusunog ako sa hiya at lungkot.
Minsan, habang kumakain ako mag-isa, may lumapit at nagsabi:
“Jonas, bakit hindi mo turuan si Mama mo maghanap ng matinong trabaho?”
Tawa silang lahat.
At ako, ngumiti lang.
Pero pag-uwi ko, hindi ko napigilan ang luha.
Sa bahay, nakita ko si Nanay nakaupo sa tabi ng kariton, inaayos ang mga bote.
“Nay, napapagod na po ba kayo?”
Ngumiti siya.
“Oo, anak. Pero kapag naiisip kong makakagraduate ka, nawawala lahat ng pagod ko.”
At sa gabing iyon, nangako ako — babaliktarin ko ang tingin nila.
ANG ARAW NG PAGBABAGO
Pagkalipas ng 12 taon, dumating ang araw ng graduation.
Puno ang gymnasium.
Lahat magaganda ang suot, may mga cellphone, may mga bulaklak.
At sa pinakadulo ng upuan — nakita ko si Nanay.
Naka-lumang bestida, may mantsa ng alikabok, at hawak ang cellphone niyang may basag na screen.
Tinawag ang pangalan ko:
“VALEDICTORIAN — JONAS DELA CRUZ!”
Tahimik ako habang umaakyat sa entablado.
Naririnig ko pa rin ang mga bulungan:
“Siya ‘yung anak ng basurera, ‘di ba?”
“Grabe, nakapagtapos din pala?”
Pero ngayong araw, ako na ang may pagkakataong magsalita.
ANG LINYA NA NAGPAIYAK SA LAHAT
“Magandang hapon po sa inyong lahat.
Maraming salamat sa mga guro, sa mga kaklase, at sa mga magulang.
Pero higit sa lahat, gusto kong pasalamatan ang isang babae —
ang nanay kong basurera.”
Tahimik.
Walang kumilos.
Walang nagbulong.
“Oo, siya po ‘yung babaeng madalas n’yong nakikita sa labas ng school,
pawisan, may dalang kariton, at minsan tinatawanan n’yo.
Pero gusto kong malaman n’yo — habang pinagtatawanan n’yo siya,
siya naman ay pinupulot ang pangarap ko sa bawat bote at plastik.”
Huminga ako nang malalim at sinabi ko ang linyang nagpatigil sa lahat:
“Kung basura man ang pinupulot niya, ako ang pinakamagandang kayamanang nahanap niya.”
At doon — nagsimulang umiyak ang buong gymnasium.
Ang mga kaklase kong tumatawa sa akin noon, ngayon ay lumuluha.
Ang mga guro, nakatayo, pumapalakpak.
At si Nanay, sa dulo, umiiyak habang nakangiti.
Pagkababa ko sa stage, lumapit ako sa kanya.
Kinuha ko ang medalya at isinuot sa kanyang leeg.
“Nay, sa inyo po ‘to. Kasi kung wala kayo, wala ako rito.”
Yumakap siya, nanginginig ang kamay.
“Anak, salamat. Hindi ko akalaing ang pagod ko ay magiging medalya mo.”
ANG BASURERANG PINAKAMARANGAL
Ngayon, ako na ang guro sa eskwelahan kung saan ako dati pinagtatawanan.
At sa tuwing may batang umiiyak dahil mahirap siya, sinasabi ko palagi:
“Hindi mo kailangang ikahiya kung sino ang magulang mo.
Kasi minsan, ang tinatawanan ng mundo — siya pala ang nagturo sa’yo kung paano maging tao.”
At tuwing uuwi ako, makikita ko pa rin si Nanay, nakaupo sa tabi ng kariton, pawisan, pero may ngiti sa labi.
At tuwing yayakapin niya ako, ramdam ko na kahit marumi ang kamay niya,
pinakamalinis naman ang puso niya.
