“IKINAHIYA NILA AKO DAHIL ANAK AKO NG BASURERA — PERO NOONG GRADUATION, ISANG SALITA LANG ANG SINABI KO AT LAHAT SILA NAIYAK.”
Ako si Lia, anak ng isang basurera.
Lumaki akong sanay sa amoy ng basura, sa kalansing ng bote, at sa pagod na hinga ni Nanay tuwing gabi.
Habang natutulog ang ibang bata sa mga kama nilang malambot, kami ni Nanay ay magkatabi sa banig — at ang musika naming dalawa ay ang kaluskos ng mga plastik at lata.
Si Nanay Linda, ang itinuturing kong bayani, ay isang mangangalakal.
Hindi siya marunong magpahinga, hindi siya marunong sumuko.
At sa kabila ng pawis at alikabok sa kanyang mukha, siya ang pinakamarilag na babae sa buhay ko.
Pero sa mata ng iba, “basurera lang siya.”
ANG MGA SALITANG HINDI KO MAKALIMUTAN
Grade 1 pa lang ako, alam ko na kung ano ang ibig sabihin ng “kahihiyan.”
“Anak ‘yan ng basurera!”
“Ang baho niya!”
“Tingnan mo ‘yung nanay niya, pawisan at madungis!”
Araw-araw, ganon ang naririnig ko.
Kapag tinatawag ako sa recitation, tawa ang maririnig sa paligid.
Walang gustong umupo sa tabi ko.
Kapag recess, kumakain ako mag-isa.
Masakit, pero hindi ako lumaban.
Kasi sabi ni Nanay:
“Anak, hayaan mo sila. Sa ngayon, tawa ang dala nila. Pero balang araw, luha ang isusukli nila kapag nakita nila kung gaano mo ako kamahal.”
Hindi ko pa maintindihan noon, pero pinangako ko sa sarili ko: babaliktarin ko ang tingin nila.
ANG LABINDALAWANG TAON NG PANLALAIT
Lumipas ang mga taon, pero hindi nagbago ang turing nila sa akin.
Mula elementary hanggang high school, tinatawag pa rin nila akong “anak ng basurera.”
Kapag may group activity, ako ang huling pinipili.
Kapag may party, ako ang hindi inaanyayahan.
Pero sa bawat pangungutya, mas lalo akong nagsipag.
Sa tuwing uuwi si Nanay, pagod, may dalang sako ng bote at plastik, lumalapit ako at hinahaplos ang kamay niyang may sugat.
“Nay, balang araw, hindi mo na kailangang mamulot.”
Ngumiti siya, umiiyak.
“Anak, kahit mamulot ako habang buhay, basta makita kitang nakatapos, sapat na ‘yon.”
At ‘yon ang nagtulak sa akin para magpursige.
Gabi-gabi, nag-aaral ako sa ilalim ng ilaw ng kandila, habang si Nanay ay nagsasaing ng kanin na may asin.
Walang luho, walang reklamo — puro pangarap lang.
ANG ARAW NG GRADUATION
Pagkaraan ng labindalawang taon, dumating ang araw na matagal kong hinintay — graduation day.
Puno ng tao ang gymnasium.
Naka-gown at barong ang mga magulang, lahat halatang may kaya.
Sa pinakadulo ng upuan, nakita ko si Nanay.
Suot ang lumang blusa na may butas sa laylayan, pawisan, nangingiti.
Hawak niya ang cellphone na may basag na screen, handang kuhanan ng litrato ang anak niyang nagtagumpay.
Tinawag ang pangalan ko.
“Valedictorian — Lia D. Mendoza!”
Palakpakan.
Pero may mga bulungan pa rin.
“Siya ‘yung anak ng basurera…”
“Paano kaya siya nakapasa?”
Pag-akyat ko sa entablado, nanginginig ako.
Ngunit nang makita ko si Nanay sa dulo ng gym, biglang tumibay ang loob ko.
ANG SALITA NA NAGPAIYAK SA LAHAT
Humawak ako sa mikropono.
Tahimik ang lahat.
“Magandang hapon po sa inyong lahat.
Maraming salamat sa mga guro, sa mga kaklase, at sa lahat ng magulang.
Pero sa lahat ng narito, gusto kong pasalamatan ang isang babae — ang nanay kong namumulot ng basura.”
Tahimik.
Walang huminga.
“Oo, siya po ‘yung babaeng madalas niyong nakikita sa labas ng school, may dalang kariton.
Siya ‘yung tinatawanan ninyo.
Pero gusto kong malaman ninyong habang pinagtatawanan n’yo siya, siya naman ay nagtatrabaho para may pambili ako ng papel at lapis.
Habang kayo ay natutulog, siya ay gising, pinupulot ang pangarap ko.”
Lalong natahimik ang lahat.
“Kaya kung may medalya man ako ngayon, kalahati nito ay sa kanya.
Dahil kung basura man ang pinupulot niya, ako ang pinakamagandang kayamanang nahanap niya.”
At sa sandaling ‘yon — lahat ng estudyante, lahat ng guro, lahat ng magulang — umiiyak.
Ang mga kaklase kong dati ay lumalayo, lumapit at niyakap ako.
“Lia, patawarin mo kami.
Hindi namin alam…”
Ngumiti ako, may luha sa mata.
“Ayos lang. Ang mahalaga, ngayon alam n’yo na kung sino ang tunay na marangal.”
ANG BASURERANG PINAKAMAGANDANG INA
Pagkatapos ng graduation, nilapitan ko si Nanay.
Umiiyak siya, nanginginig ang kamay.
“Anak, pinaiyak mo ang buong eskwelahan.”
Ngumiti ako at niyakap siya.
“Hindi po ako ang nagpaiyak sa kanila, Nay.
Kundi ang pagod n’yong binuhos sa bawat bote, sa bawat plastik, sa bawat pagod na hinga.”
Ngayon, ako na ang guro sa paaralang dati kong pinagtapusan.
At tuwing may batang nilalait dahil mahirap, sinasabi ko palagi:
“Hindi mo kailangang ikahiya kung saan ka nanggaling.
Ang kahihiyan ay hindi sa pagiging mahirap — kundi sa pagkawala ng puso.”
At tuwing uuwi ako, sasalubungin pa rin ako ni Nanay, nakangiti, may dalang sako ng bote.
At sa bawat yakap niya, naririnig ko ang salitang dati kong hinahanap:
“Anak, salamat. Hindi sayang ang bawat bote. Kasi ikaw ang pinakamagandang kayamanan na napulot ko.”
