GINAWA NILANG UTUSAN SI TATAY — Isang Kuwento ng Sakripisyo, Pagkalimot, at Pagbabalik ng Anak sa Tunay na Bayani ng Kanilang Buhay
Simula pa noong bata pa ako, alam kong hindi naging madali ang buhay ni Tatay.
Hindi siya marunong magpahinga. Hindi siya kailanman marunong tumanggi. Basta’t may nangangailangan, agad siyang nando’n — kahit pawisan, kahit gutom, kahit may sakit. Isa siyang simpleng magsasaka sa probinsya, isang lalaking hindi nakatapos ng pag-aaral pero may puso na mas malawak pa sa bukirin na araw-araw niyang sinasaka.
Noon, tuwing umaga, gigising siya bago pa sumikat ang araw. Habang kami ni Kuya ay mahimbing pang natutulog, naririnig ko na ang kaluskos ng kanyang mga yapak sa sahig na kawayan, ang tunog ng kalderetang bakal na pinapainit sa uling, at ang mahina niyang pag-awit ng mga lumang kundiman habang nilalagyan ng gasolina ang lamparang ginagamit niya sa bukid.
Madalas kong tanungin si Nanay noon,
“Ma, hindi ba napapagod si Tatay?”
Ngumiti lang si Nanay, sabay sabing,
“Ang mga ama, anak, pagod araw-araw. Pero pag nakita ka nilang kumakain at tumatawa, parang nawawala lahat ng sakit.”
Ganun si Tatay. Walang reklamo. Walang hinaing. Kahit noong namatay si Nanay, hindi siya umiyak sa harap namin. Pero nakita ko noon sa dilim ng gabi — nakaupo siya sa gilid ng bahay, hawak ang lumang larawan ni Nanay, tahimik lang, at umiiyak nang hindi pinapakita.
Lumipas ang mga taon.
Ako’y nakapagtapos ng kolehiyo sa Maynila, habang si Kuya ay naging seaman. Pareho kaming umalis sa probinsya, dala ang pangarap na maiangat si Tatay sa kahirapan.
Ngunit tulad ng madalas mangyari sa buhay — kapag nakakita tayo ng bagong mundo, unti-unting lumalayo tayo sa pinanggalingan.
Tumawag lang kami paminsan-minsan.
“Kamusta kayo d’yan, Tay?”
Lagi niyang sagot, “Ayos lang, anak. Masaya ako dito. Wag ka nang mag-alala.”
Pero sa totoo lang, bihira kaming umuwi. Lagi naming sinasabi: “Busy pa po, Tay. Maraming trabaho. Next month siguro.”
Hanggang isang araw, nakarinig ako ng tsismis mula sa kapitbahay namin sa probinsya.
“Nakikitira daw si Tatay sa bahay ng asawa ni Kuya,” sabi ng dating kaibigan ni Nanay.
“Bakit naman?” tanong ko.
“Eh kasi daw, sabi ng asawa ni Kuya, siya raw muna ang bahala habang nasa barko si Kuya. Pero… ewan ko, parang hindi maganda ang turing nila kay Tatay.”
Hindi ko iyon pinansin noong una. Inisip kong baka tsismis lang. Pero may kung anong kutob sa puso ko — isang kirot na hindi maipaliwanag. Kaya’t nang makakuha ako ng ilang araw na bakasyon, hindi na ako nagpaalam.
Umuwi ako nang tahimik.
Pagdating ko sa bahay ni Kuya, tahimik ang paligid. Ang dating malinis na bakuran ay puno na ng tuyong damo. Sa may gilid ng kubo, may nakita akong matandang lalaking nakayuko, may hawak na walis tingting. Pawis na pawis, nanginginig ang kamay, at tuhod na tila hindi na kaya ang bigat ng araw.
Siya si Tatay.
Parang may humawak sa puso ko. Hindi ako makapagsalita. Ilang sandali akong nakatayo lang, pinagmamasdan kung paanong bawat galaw niya ay puno ng pagod pero pilit pa ring ngumingiti. Sa tabi niya, may mga sako ng palay na halatang hindi niya na kayang buhatin, pero tinutulak pa rin niya gamit ang halos nanginginig na braso.
Lumapit ako nang dahan-dahan.
“Tay…”
Napalingon siya, nagulat, pero agad ding ngumiti.
“Oh, anak… andito ka pala.”
Pinunasan niya ang pawis gamit ang maruming panyo na halos butas na.
“Bakit kayo nagtatrabaho, Tay? Hindi niyo naman kailangang gawin ‘to!”
Ngumiti lang siya.
“Wala ‘to, anak. Konting tulong lang. Para hindi ako maging pabigat.”
“Pabigat? Tatay, kayo ang dahilan kung bakit kami nandito! Bakit kailangan niyo pang magbanat ng buto sa ganitong edad?!”
Tahimik lang siya. Tumingin sa lupa. “Anak… iba kasi pag nakikitira. Nakakahiya kung walang silbi.”
Doon ko na hindi napigilan ang luha ko.
Hindi ko alam kung ano ang mas masakit — makita siyang pinagtatrabaho, o marinig siyang iniisip na pabigat siya sa sariling pamilya.
Kinagabihan, nagkunwari akong mananatili sa bahay, pero nag-obserba ako.
Doon ko nakita — si Tatay, inutusan ng asawa ni Kuya na mag-igib ng tubig, magwalis ng bakuran, at maglaba ng mga kumot. Habang ang iba ay nanonood ng TV at kumakain, siya ay nasa labas, giniginaw, at kumakain ng kanin na may asin lang.
Kinabukasan, maaga akong nagising. Nakita ko siyang nagbubuhat ng mga sako ng palay ulit.
“Tay, tama na po. Uwi na tayo.”
Nagulat siya. “Anak, hindi pwede. Magagalit sila.”
“Hindi na importante. Ako na ang bahala.”
Tinulungan ko siyang ipasok sa jeep ang iilang gamit niya: isang lumang bag, dalawang pirasong damit, at ang sombrerong laging suot niya tuwing nagbibilad ng palay.
Habang paalis kami, tahimik lang siya. Pero sa gilid ng mata ko, nakita kong pinipigilan niyang umiyak.
Pagdating namin sa Maynila, pinatulog ko siya nang mahimbing sa maliit kong apartment.
Kinabukasan, nilutuan ko siya ng tinolang manok — paborito niya.
Nang ilapag ko sa mesa, tumingin siya sa akin, nakangiti. “Ang bango, anak. Parang luto ng Nanay mo.”
Habang kumakain, huminga ako nang malalim.
“Tay, dito na po kayo. Hindi niyo kailangang maging utusan ng kahit sino. Kayo ang tatay namin — hindi alipin.”
Tumango lang siya, at sa unang pagkakataon, tumulo ang luha niya sa harap ko.
“Salamat, anak. Akala ko, nakalimutan niyo na ako.”
“Hindi po, Tay. Wala kaming makakalimot sa inyo. Kung kami man ay lumayo, hindi ibig sabihin nun na nawala na kayo sa puso namin.”
Mula noon, araw-araw ko siyang inaalagaan.
Binilhan ko siya ng bagong barong, ng salamin, at ng maliit na radyo.
Tuwing umaga, sabay kaming nagkakape sa veranda, habang pinapanood ang mga taong nagmamadali sa kalsada.
“Anak,” sabi niya minsan, “ang sarap pala ng ganitong buhay. Hindi ko na kailangang magmadali. Hindi ko na kailangang magpaliwanag.”
Ngumiti ako. “Tay, karapat-dapat po kayo sa kapahingahan na ‘yan.”
Lumipas ang ilang buwan. Bumalik si Kuya galing barko.
Pagkakita niya sa amin, agad siyang yumakap kay Tatay at humingi ng tawad. “Tay, patawad. Hindi ko alam ang lahat ng nangyari.”
Hinaplos ni Tatay ang kanyang ulo. “Wala na ‘yon, anak. Ang importante, buo pa rin tayo.”
Sa gabing iyon, sabay-sabay kaming kumain ng hapunan — parang noong bata pa kami.
Walang galit, walang tampo. Puro pag-asa at pagmamahal.
Ngayon, tuwing nakikita ko si Tatay, nakaupo sa harap ng bahay, nakikinig sa radyo at may hawak na tasa ng kape, alam kong masaya na siya.
Hindi dahil marangya ang buhay namin, kundi dahil naramdaman niyang hindi siya nag-iisa.
Walang ama o ina ang dapat tratuhing utusan, lalo na kung sila’y naghirap para sa atin.
Ang pag-ibig ng magulang ay hindi nasusukat sa dami ng pera o regalong kaya nating ibalik, kundi sa simpleng pagkilala, sa oras na ibinibigay, at sa pag-alalang minsan — may isang Tatay na lumaban sa hirap para lang tayo’y mabuhay.
